Keynes Para Üzerine Bir İnceleme Kısım 1

“Para Üzerine Bir İnceleme” : Kısım 1

1930 tarihli Keynes’in “Para Üzerine Bir İnceleme” isimli yapıtının birinci üç kısmında Keynes, parayı tanımlamakta ve paranın nasıl yaratıldığına ait görüşlerini aktarmaktadır. Sizler için bu üç kısmın kısa bir özetini yapacağım.

Kitabın türkçesini İş bankası yayınlarından bulabilirsiniz. İngilizcesi de libgen üzerinden ulaşılabilir durumdadır. Ahmet Haşim Köse hoca kitabın editörlüğünü yapmış. Oktar Türel hocamızında kitabın yayınlanma sürecinde yardımcı olduğunu görüyoruz.

Kitabın sunuşunda Ahmet hocanın aşağıdaki notlarının kıymetli olduğunu düşünüyorum.

Kitabı türkçeye kazandıran Cihan Gerçek’e biz de buradan teşekkür edelim.

Para ve Hesap Parası

Keynes, hesap parası kavramını tanımlayarak kitaba giriş yapıyor.

Hesap parası, borç ve fiyat kontratlarının ve genel satın alma gücünün tabir olunduğu temel para teorisi kavramıdır. Bu kavramı biraz daha kolaylaştırırsak, alım satıma husus olan tüm süreçleri bir paha üzerinden tabir etmek için hesap ünitesi olan parayı kullanıyoruz. Bu borçlar  ister şahıslar ortası direkt bağlantıyla, ister kâğıttan veyahut fırınlanmış tabletten evraklarda muhasebe süreci olarak kayda geçsin, yalnızca hesap parası ile tabir edilebilir.(s:3)

Şimdi somut varlık olarak para geliyor. Paranın kendisi, yani, teslimiyle borç mukavelelerinin ve fiyat kontratlarının ifa edildiği ve genel satın alma gücünün elde tutulduğu biçim, karakterini hesap parası ile bağından alır. (s:3)

Keynes durumu daha net anlatmak için şu örneği verir:

Hesap parası bir tarif ise para bu tanıma karşılık gelen içeriktir.

Keynes bu iki temel tarifi yaptıktan sonra işin içine devleti sokar. Devlet; hem hesap parasının ne olacağına karar veren hem de  paranın ne olacağına karar veren ünitedir. Dahası, mali kontratlara mahsus bir hususiyet de, sonuçta hesap parasıyla tabir edilen bir mukavelenin ifasında, Devletin veyahut topluluğun, yalnızca teslimi mecbur kılması değil, bir de neyin teslim edileceğine karar vermesidir.(s:4) Hatta bu devlet bir adım daha gidip paranın kendisini değiştirme hakkına da sahiptir. Keynes burada 4000 yıldır Chartalist geleneğin para teorisine hakim olduğunu söyler.

Böylece, beşerler hesap parasını benimser benimsemez, takas çağını para çağı izlemiştir. Çartalist ya da Devlet kökenli para çağına da, Devletin, hesap parasına karşılık gelecek şeyin ne olacağını açıklama hakkını –yani kitabı yalnızca uygulamayı değil, yazmayı da– istemesiyle ulaşılır. Bugün çağdaş paraların tümü, tartışmasız, çartalisttir.(s:4)

Düz Para ve Banka Parası

Hesap ünitesi olan paranın orata çıkmasıyla borç mukavelelerinin ve paranın(money proper, mütercim düz para olarak adlandırmış) ortaya çıktığını borç mukavelelerinin birbiriyle takası (karşılıklı ödemelerde bir araç olarak kullanılması) sonucunda da banka parasının doğduğunu söz etmektedir.Banka parası kolay olarak bir şahsa özel borç ikrarıdır; hesap parası ile tabir edilir; kontratların sona erdirilmesinde düz paranın alternatifi olarak devredilmek suretiyle kullanılır.(s:5)

Görüldüğü üzere hesap ünitesi olan paranın somut süreçlerde 2 karşılığı bulunmaktadır. Biri devlet parası(düz para) oburu ise banka parası(özel borç sözleşmeleri) dir.

Temsili Para

Devletin kendisi de benzeri bir biçimde borç sözleşmesi niteliğindeki kağıtlara para pahası atfederse ortaya Temsili para (Representative Money) çıkar. Banknotlar yada kağıt paralar bu niteliktedir.

Paranın Biçimleri

Keynes üstte belirttiğimiz sıralamada Devlet parasının alabileceği iki biçimi tabir eder. Lakin bu kısmın başlangıcında yeni bir ünite daha ekler. Bunlar sırasıyla :  “mal para(commodity money)”, “itibari para(fiat money)” ve “idari para(managed money)”dır. Bunlardan son ikisi “temsili para”nın alt cinsleri olarak nitelendirir.

Mal para, şu an cüzdanlarımızda taşıdığımız bozuk paraların atasıdır. Bu paraların pahalı metal barındırdığını göz önününde bulundurmamız gerekmektedir. Keynes bu tanımlamayı yaparken dipnot üzerinde aşağıdaki notu eklemiştir.

Arzının; kıtlığına ve üretim maliyetlerine bağlı olduğunu da belirtmiştir.

İtibari para (fiat money), Devletçe yaratılıp tedavüle sokulan –ve ufak kıymetler dışında artık ekseriyetle kâğıt olan– temsili (veya simgesel) paradır (yani materyal olarak zati pahası, yazılı nakdî bedelinden başkadır). (s:7)

İdari parayı ise bu iki paranın melezi olarak tabir eder. Açıkcası ben bu parayı tam anlayamadım. Bunu açıklayan olursa @veridelisi etiketleyebilir.

Sonuçta aşağıdaki para ağacı ortaya çıkar.

(s:8)

Bu ağaçtan elde ettiğimiz sonuç ;

Para = Devlet Parası + Banka Parası

Devlet parası =  Mal para + İdari para +İtibari para

Çeviren notu: Tarihî süreçte banka parası banknotlara hakikat evrilmiştir. İngiltere Merkez bankasının 1844’teki müdahalesiyle banknote basma yetkisi İngiltere Merkez Bankasına verilmiştir. Banka parası ise çek düzeneği (mevduat) üzerinden varlığını sürdürmüştür.

Günümüzde Devlet parası, bozuk paralar(mal para değil) ve banknotlardan oluşurken; banka parası mevduatlardan oluşmaktadır.